Dwanaście złotych penisów

Awangardowa choinka wykonana z drewnianych, nakładanych na siebie trójkątów, ustawiona w reprezentacyjnej klatce schodowej Pałacu pod Globusem, czyli budynku Akademii Sztuki w Szczecinie. Fot. fb/Akademia Sztuki w Szczecinie  

Jeden ze studentów tej dość młodej Alma Mater, bo obchodzącej właśnie 14 rok istnienia, jako pracę dyplomową przygotował dzieło, którego głównym elementem było „dwanaście złotych penisów”. Praca składała się między innymi z dwunastu akcesoriów zakupionych w sex shopie, w kształcie fallusa. Prowadząca zajęcia ze studentkami zachęcała je, by zamiast farb użyły własnej krwi menstruacyjnej. 

Studenci nierzadko zachęcani są, by swoją artystyczną ekspresję skupiali na tematyce seksualności i przekraczania norm społecznych, by w swoich pracach eksponowali genitalia i tematykę LGBT. Jedna ze studentek, która nie chciała podjąć tematu gejowsko-lesbijskiego na zajęciach praktycznych, została z nich wykluczona i złożono na nią oficjalną skargę do uczelnianego rzecznika do spraw równego traktowania. Tam rzecznik przesłuchał ją jako podejrzaną o nieprawomyślne poglądy, powołując się na zapisy w swoistej księdze donosów. Sprawa mogłaby się pewnie toczyć dalej, ale przerażona i zaszczuta dziewczyna zwróciła się o pomoc do adwokata. Oczywiście na uczelni jest też miejsce na bardziej standardowe normy. Nie zmienia to jednak faktu, że minister kultury Hanna Wróblewska z satysfakcją nazwała szczecińską akademię „jedną z najbardziej progresywnych uczelni na świecie”.

Szczecińska uczelnia jednych szokuje, inni czują się obrażeni tym „co tam się wyrabia”, jeszcze inni są dumni z jej osiągnięć. Większość jednak nie do końca zdaje sobie sprawę z tego, jaka jest ta uczelnia i co się tam dzieje.

Na wielu zajęciach – w tym przede wszystkim na kierunkach plastycznych w tej hybrydowej uczelni łączącej szkołę muzyczną ze sztukami plastycznymi – autorytetami są nierzadko Marks, Engels, a nawet Lenin. – Studenci, którzy myśleli, że to żarty lub wyraz ironii osób prowadzących zajęcia, szybko musieli stwierdzić, że to „ogólna uczelniana tendencja” – opowiadał mi jeden ze studentów. Komunizm – nie tylko w sferze estetycznej – jest tam chwalony – mówiąc oględnie – między wierszami. Niemal wszędzie obecny jest feminizm i ideologia LGBT jako norma światopoglądowa. Na tej najmłodszej uczelni artystycznej w Polsce, nad którą często powiewa tęczowa flaga, powiewa w przenośni i dosłownie, preferuje się konstruktywizm radziecki, sztuki performatywne, a dla sporej grupy wykładowców, którzy mają niebagatelny wpływ na rozwój artystyczny studentów – sztuka ogranicza się do tak zwanej sztuki nowoczesnej liczonej od XX wieku. Jakby wcześniej ludzkość nie zajmowała się sztuką.

Tradycyjną sztukę, w tym malarstwo sztalugowe, wielu nauczycieli na tej uczelni traktuje jak przeżytek, wypowiedź artystyczną drugiej kategorii. Mniej liczy się warsztat, rzemiosło, w tym rysunek i malarstwo z natury, studia postaci czy anatomia, będące podstawą edukacji artystycznej w większości akademii sztuk pięknych, lecz – światopoglądowa ekspresja, publicystyka społeczna, próby szokowania czy ekshibicjonizm. Wszystko według wzorca lewicowego. Ostrze skierowane ma być w stronę tradycyjnych wartości, klasycznej estetyki.

Nie bez powodu obecna minister kultury i dziedzictwa narodowego Hanna Wróblewska, której podlega szczecińska Akademia Sztuki, przy okazji nadania tytułu honoris causa Andzie Rottenberg powiedziała, że uczelnia ta to jedna z najbardziej progresywnych uczelni na świecie.

Jest jednak druga strona tej „progresywności”. Na kierunku malarstwo wykładowcy niemal programowo zniechęcają studentów do malowania. Są oni natomiast zachęcani do stosowania nowych form wyrazu, takich jak wideo i instalacja w myśl obrazoburczej, awangardowo-lewicowej zasady, że wszystko może być obrazem.

W jednej z sal nad drzwiami w części plastycznej AS namalowany był odwrócony krzyż, znak satanistyczny. Jeden ze studentów, gdy przyznał się, że uczęszczał do Liceum Katolickiego, dostał odmowę przyjęcia do pracowni prof. Andrzeja Wasilewskiego i prof. Kingi Dalskiej. Kiedy odmówił wykonania zadania, a jego elementem było „wykonanie złego uczynku”, nie został zaakceptowany przez prowadzących, opowiadał ów student.

Jedna ze studentek, która rozwieszała na uczelni swoje niemal pornograficzne plakaty z rozłożonymi nogami i malowała prace „własnymi wydzielinami”, była bardzo chwalona, skończyła akademię z wyróżnieniem.

Studentki, studenci i osoby studenckie

Rektor Akademii Sztuki w Szczecinie prof. AS dr hab. Mirosława Jarmołowicz uważa, że to oczywiste, że na uczelni pojawiła się trzecia oficjalna forma uwzględniająca specyfikę osób w trakcie transgresji. Zapytana, czy zgłaszają się do niej, jako rektora, osoby, które same określają się jako „osoby studenckie”, odpowiedziała, że – tak. Pani rektor pozwoliła sobie jednak na skwitowanie tego wątku stwierdzeniem, że niektórzy studenci dość żartobliwie odwzajemniają się, używając tego określenia w stosunku do nauczycieli akademickich, nazywając ich „osobami wykładowczymi”.

W Akademii Sztuki w Szczecinie, w jej części plastycznej i muzycznej, studiuje w sumie 860 osób. Cała społeczność akademicka tej uczelni to ponad 1300 osób. Uczelnia powstała w 2010 roku dzięki wieloletniemu wysiłkowi dużej części środowiska plastycznego i muzycznego oraz lobbingowi, w tym polityków różnych opcji politycznych ze Szczecina, który jako jedyne duże miasto w Polsce nie posiadał uczelni artystycznej z prawdziwego zdarzenia. 25 kwietnia 2025 r. uczelnia obchodzić będzie 15-lecie. Tego dnia, tyle że w 2010 roku Sejm RP jednogłośnie przyjął ustawę o powołaniu Akademii Sztuki. To był – jak zauważa prof. Mirosława Jarmołowicz – pierwszy przypadek, kiedy uczelnia niepubliczna, a taką była Wyższa Szkoła Sztuki Użytkowej i uczelnia publiczna stworzyły razem jedną strukturę. Jest to więc jedyna w Polsce uczelnia interdyscyplinarna, w dwóch dyscyplinach – sztuk muzycznych i plastycznych. Szkoła ma jednak plany, by jeszcze bardziej poszerzyć ofertę edukacyjną o sztukę filmową i teatralną. Uczelnia chce utworzyć performatykę. Jeśli to się uda, wówczas AS w Szczecinie będzie reprezentować wszystkie dyscypliny sztuki.

Autonomia, wpływ polityki i atmosfera

– Od początku ciągle musimy dbać, by autonomia uczelni była zachowana, bo nie ukrywam, że politycy (oczywiście nie będę wymieniać nazwisk) mają często zapędy wpływania na politykę uczelni – mówi prof. Mirosława Jarmołowicz.

Co ciekawe, w czasach rządów Prawa i Sprawiedliwości, partii – jakby nie było dość konserwatywnej, nie ingerowano w politykę uczelni, nie próbowano jej zmieniać, co zresztą byłoby dużym nadużyciem. Wręcz przeciwnie – uczelnia w Szczecinie otrzymywała wsparcie w postaci pieniędzy na inwestycje i najpiękniejsze w mieście zabytkowe budynki. Po zmianie rządów AS w Szczecinie – co podkreśla rektor – ma „jeszcze większą przychylność, bo wyróżnikiem autonomii jest też „różnorodność na uczelni”.

– Moją rolą jest chronić te przejawy różnorodności – dodaje prof. M. Jarmołowicz. – Są tu różne przejawy sztuki tradycyjnej, klasycznej, eksperymentalnej, nowatorskiej. W latach 2020 – 2024 nie raz słyszeliśmy, że od tego, czy innego polityka, że na uczelni jest sześciokolorowa flaga. Ale my staraliśmy się tłumaczyć, także przedstawicielom ministerstwa, że dzięki temu tworzymy różnorodną i dobrą sztukę. W procesie ewaluacji zostaliśmy uznani za najlepszą uczelnię w Polsce za lata 2017 – 2021 w kategorii sztuk wizualnych z oceną A +. A w kategorii muzycznej – A. Nie budujemy murów, a mosty. Jest coraz więcej przykładów współpracy muzyków z plastykami… A przecież jeszcze w 2020 r. ludzie z tych środowisk nierzadko nie mówili sobie „dzień dobry”… Zaczęto nawet wówczas mówić: trzeba rozwalić tę szkołę na dwie: muzyczną i plastyczną. Okazuje się jednak, że ten eksperyment może się udać. Dowodem na to jest fakt, iż wystawiliśmy dwie opery: Mozarta „Czarodziejski flet” i Moniuszki – „Flis”. Brało w tym przedsięwzięciu udział aż sześć różnych wydziałów uczelni.

Zupełnie inne zdanie na ten temat mają jednak byli profesorowie AS w Szczecinie, w tym światowej sławy gitarzysta klasyczny Krzysztof Meisinger, czy choćby prof. Robert Knuth z Lipska. Ten pierwszy po dość krótkim okresie współpracy, wszedł nawet w spór sądowy z akademią, która – o dziwo, po zmianie władz AS, mimo jego niewątpliwych kompetencji – chciała się go pozbyć. Atmosfera i relacje na uczelni – jego zdaniem – były toksyczne. Wszczęto nawet postępowanie dyscyplinarne wobec muzyka. Krzysztof Meisinger całą sytuację kwituje słowem – zawiść. Nagana, którą go ukarano, przez komisję ministerialną została anulowana. Pozostał niesmak.

Profesor Robert Knuth, który od początku współpracował z AS, ale został zwolniony z tej szkoły „w sposób dość brutalny i niezgodny z prawem” – jak sam twierdzi, krytykuje sposób organizacji tej szkoły, brak profesjonalizmu kadry, sposób zarządzania, w tym nieetyczne metody, brak wizji władz i zaniechania, które zaowocowały między innymi utratą wiarygodności uczelni, która nie rozwija się tak, jakby mogła. Jako przykład podaje rezygnację ze współpracy ze słynną lipską akademią, która znana jest między innymi z tego, że dysponuje wiedzą i technologiami tzw. starych technik i gotowa była współpracować z AS. Wskazuje, że uczelnią kieruje tak naprawdę „szara eminencja” – obecny prorektor Kamil Kuskowski. – Nie ma demokracji na tej uczelni, metody zarządzania są niemoralne, kwituje.

O atmosferze na uczelni świadczy też fakt, że obecne jej władze na uroczystości czy oficjalne wydarzenia nie zapraszają byłych rektorów.

Sztuka, ale jaka?

Zdaniem prof. M. Jarmołowicz akademia powinna dawać studentom wolność wyboru ścieżki, którą mogą podążać. Oczywiście jest to realne tylko w ramach możliwości, które daje im uczelnia. A uczelnia podąża przede wszystkim w stronę tzw. sztuki nowoczesnej, multimediów, performance i ideologii zgodnej z polityką mainstreamu. Nazywa ją jednak sztuką „eksperymentalną”, a nawet „awangardą”, choć przecież trudno mówić o awangardzie w przypadku, kiedy jest to „awangarda” oficjalnie wykładana na akademii. Wręcz lansowana. Niektórzy mówią, że jest to po prostu nowy akademizm, którego mecenasem jest państwo dysponujące pieniędzmi polskich podatników.

– Pewna jugosłowiańska artystka przez sześć godzin siedziała bez ruchu – opowiada prof. M. Jarmołowicz. – Obok położyła piórko, nożyczki, nóż i pistolet. Na początku ludzie obchodzili ją delikatnie, a w miarę upływu czasu zaczęli ją atakować, coraz mocniej. Mogli zrobić z jej ciałem niemal wszystko. Mogli ją okaleczyć, coraz bardziej agresywnie zachowywali się. Można więc pokazywać performatykę tego rodzaju… My tego jeszcze nie robimy. Część osób wyznających sztukę konserwatywną, w tym ja, uważa, że wartością jest powrót do obiektywnych zasad piękna, które wprowadziła sztuka, choćby w starożytnej Grecji… Oczywiście my nie kopiujemy tego, ale są zasady, które wskazują, co jest piękne. Słowem – to wszystko w akademii tak się fajnie kotłuje… My nie zabraniamy, nie mówimy, że ta ścieżka jest jedyna. Chcemy natomiast, by było to na pewnym poziomie artystycznym – dodaje.

Zapytałem panią profesor o przypadek malowania krwią menstruacyjną.

– W malarstwie dopuszcza się możliwość używania własnych wydzielin – powiedziała. – Ważne jest natomiast, by odbywało się to w sposób bezpieczny.

Różnorodność rozumiana właściwie

Nie da się ukryć, że w wielu środowiskach Szczecina o AS nie mówi się inaczej niż „lewacka uczelnia”. W rozmowach prywatnych przyznają to nawet urzędnicy samorządowi, którzy z obowiązku współpracować muszą z tą uczelnią. Wyrażenie „lewacka” odnoszą nie tylko do kwestii światopoglądowych władz uczelni, swoistej nowomowy obowiązującej w AS, ale również do estetyki promowanej przez wielu wykładowców, a chodzi o estetykę szoku, brzydoty, czy po prostu ordynarnej publicystyki lewicowej, ubranej w kostium nowoczesnego przekazu lub też po prostu manifestacji z elementami prowokacji, choćby antykatolickich czy promujących LGBT+ czy queer.

Dość drastycznym przykładem swoistego rozumienia słowa „różnorodność” na tej uczelni jest sprawa pewnej studentki, która poważnie traktowała deklarację władz szkoły o tolerancji i różnorodności. Cała ta historia opowiedziana została nie przez nią, bo ona boi się cokolwiek powiedzieć lecz przez innych studentów. Otóż w trakcie zajęć praktycznych w swojej grupie na I roku malarstwa studentka ta oznajmiła, że nie podoba jej się temat proponowanej pracy. Chodziło o tematykę środowiska LGBT. Studentka ta miała poglądy raczej konserwatywne. Odmowa ta spotkała się z dezaprobatą prowadzącego zajęcia. Sprawą zainteresowano rzecznika do spraw równego traktowania. Skargi – co ciekawe – nie wniosła jednak ona, lecz osoba „dotknięta” postawą studentki. Niebawem młoda kobieta otrzymała oficjalne pismo, w którym uczelnia wzywała ją na rozmowę wyjaśniającą do wspomnianego wyżej rzecznika. Po lekturze oficjalnego pisma, poczuła się zagrożona. Postanowiła skorzystać z pomocy prawnej. Była zszokowana; sama bowiem – jak twierdziła – stała się ofiarą nierównego traktowania, a nawet poczuła się – nękana.

Uczelnia odpuściła dopiero wtedy, kiedy do rzecznika dotarła informacja, że reprezentować ma ją pełnomocnik.

– Spotkałam się z wypowiedziami, w których wobec akademii użyto słowa „lewacka” – przyznała prof. M Jarmołowicz. – O wspomnianej sytuacji z tą studentką nie słyszałam. By uniknąć takich zdarzeń, stworzyliśmy na uczelni kodeks etyki, komisję dyscyplinarną, rzecznika do spraw równego traktowania i rzeczników dyscyplinarnych. To szkoła, która się chlubi otwartością, przyjaznością i bardzo dobrą atmosferą. To nie jest tak, że mamy tutaj raj na ziemi, bo zdarzają się bardzo różne osobowości. Zapewniam jednak, że taka osoba, która czuje się pokrzywdzona, zawsze może się zwrócić do mnie – dodała.

Na pytanie, czy jest miejsce na uczelni dla studenta katolika, rektor odpowiada: – Tak.

„Polski” – słowo tabu

Problemem jest też, zdaniem jednego z moich rozmówców, że uczelnia nie uczy studentów podstawowych umiejętności: Nie uczą się warsztatu. Tego zmuszeni są uczyć się sami, jeśli sobie uświadomią, że powinni to umieć. Można zadać pytanie, czy uczelnia tak kształcąc nie krzywdzi studentów.

– Jest jeszcze jeden szczególnie drażliwy wątek – wątek antypolski – mówi jeden z absolwentów AS. – Przez cały kurs historii malarstwa nie padło ani jedno nazwisko polskiego malarza. Prowadzący zajęcia skrzętnie unikali tematu polskości w sztuce. Student, który kończy malarstwo, nie wie nic o sztuce polskiej, jeśli sam nie zadba o taką wiedzę. Jeden ze studentów, kiedy porównał swój obraz do rysunków Wyspiańskiego, został uciszony przez panią profesor. O Wyspiańskim nie można było wspominać. ©℗

Roman CIEPLIŃSKI