Odkrycie ciekłej wody pod powierzchnią Marsa, narodziny pierwszych na świecie zmodyfikowanych genetycznie dzieci czy pierwszy od kilkudziesięciu lat Nobel z fizyki dla kobiety, odkrycie najstarszych na terenie Polski szczątków człowieka sprzed ponad 100 tys. lat - to niektóre z ważnych wydarzeń naukowych w 2018 roku.
W mijającym roku głośno było o Marsie: w czerwcu pojawiły się doniesienia o tym, że w próbkach marsjańskich skał znaleziono organiczne cząsteczki, zaś w lipcu naukowcy poinformowali, że pod powierzchnią Czerwonej Planety udało się wykryć ciekłą wodę. W listopadzie natomiast - po ponad sześciu miesiącach lotu - na powierzchni Marsa wylądowała bezzałogowa sonda InSight, która ma dokładnie zbadać wnętrze Czerwonej Planety. Na Marsa trafił m.in. instrument Kret HP3, którego najważniejsze elementy wykonali Polacy.
W październiku, jak co roku, przyznane zostały Nagrody Nobla. Dużo uwagi w mediach poświęcono zwłaszcza Kanadyjce Donnie Strickland, która została pierwszą od 55 lat laureatką Nobla w dziedzinie fizyki (i trzecią w ogóle, po Marii Skłodowskiej-Curie i Marii Goeppert-Mayer).
Z kolei pod koniec roku He Jiankui, badacz z Południowochińskiego Uniwersytetu Nauki i Technologii w Shenzhen poinformował o narodzinach pierwszych na świecie dzieci, których geny zostały zmodyfikowane techniką CRISPR.
W Polsce jednym z najważniejszych wydarzeń naukowych było odnalezienie najstarszych dotychczas na terenie naszego kraju szczątków człowieka. Mają ponad 100 tys. lat i są to kości dłoni należące do neandertalskiego dziecka, które zostały przetrawione przez dużego ptaka.
Ważnym tematem w kraju była też nowa ustawa o szkolnictwie wyższym i nauce, tzw. Konstytucji dla Nauki. Pierwsza od kilkunastu lat całościowa reforma szkolnictwa wyższego została przyjęta przez parlament latem, zaś w życie weszła 1 października.
STYCZEŃ
- W miejscowości Płucki w gminie Łagów (woj. świętokrzyskie) odkryto szczątki dunkleosteusów – ogromnych dewońskich ryb pancernych, jednych z największych morskich drapieżników w historii Ziemi. Naukowcy szacują wiek znaleziska na ok. 370 mln lat.
- 31 stycznia miało miejsce nietypowe zaćmienie Księżyca, określone przez anglojęzyczne media mianem "Super Blue Blood Moon". Ostatni raz na półkuli zachodniej takie zaćmienie miało miejsce ponad 150 lat temu. W Polsce można było dostrzec jedynie końcówkę zaćmienia.
LUTY
- 6 lutego firma SpaceX po raz pierwszy wystrzeliła najpotężniejszą na świecie rakietę Falcon Heavy. Na jej pokładzie znajdował się sportowy samochód firmy Tesla.
MARZEC
- Dr Agnieszka Gajewicz z Uniwersytetu Gdańskiego została uznana za jeden ze wschodzących talentów światowej nauki przez Fundację L’Oréal i UNESCO. Doceniono ją za badania dotyczące oceny ryzyka chemicznego różnego rodzaju substancji.
- W wieku 76 lat zmarł astrofizyk Stephen Hawking. Był najbardziej znanym fizykiem teoretycznym na świecie, sformułował wiele przełomowych koncepcji i hipotez naukowych dotyczących zwłaszcza astrofizyki. Jego książka "Krótka historia czasu" trafiła na listę bestsellerów "Sunday Timesa" i utrzymywała się na niej przez 237 tygodni.
KWIECIEŃ
- 2 kwietnia z przylądka Canaveral na Florydzie wystartowała misja ASIM (ang. The Atmosphere-Space Interactions Monitor), mająca zbadać tajemnicze zjawiska i wyładowania, do których dochodzi w wysokich warstwach ziemskiej atmosfery. W projekcie brali udział Polacy, m.in. specjaliści Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk i polskiej firmy Creotech Instruments S.A.
MAJ
- Odkryta w 2017 roku pochodząca spoza Układu Słonecznego planetoida 'Oumuamua nie wiruje ruchem prostym, a raczej "koziołkuje" w przestrzeni kosmicznej - wynika z obserwacji przeprowadzonych pod kierunkiem astronomów z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Rezultaty swoich badań opublikowali w piśmie "Nature Astronomy".
- Wielkie wylewy law z wulkanów były przyczyną jednego z tzw. wielkich wymierań, z okresu dewonu – wykazali naukowcy z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
CZERWIEC
- Najstarszy przypadek infekcji oddechowej – najpewniej gruźlicy – odkryli naukowcy z Polski i Stanów Zjednoczonych. Ślady tej choroby stwierdzili w częściowo zachowanym szkielecie morskiego gada sprzed 245 milionów lat.
- W próbkach marsjańskich skał znaleziono organiczne cząsteczki. Ich obecność wykryto w laboratorium na pokładzie łazika Curiosity, który od ponad 5 lat eksploruje powierzchnię Czerwonej Planety.
LIPIEC
- 3 lipca Sejm przyjął ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (tzw. Konstytucję dla Nauki) i przepisy ją wprowadzające. Z kolei 13 lipca ustawy przyjął Senat.
- Pod powierzchnią Marsa obecna jest ciekła woda - wskazały wyniki obserwacji prowadzonych za pomocą sondy Mars Express, o których poinformowała 25 lipca Europejska Agencja Kosmiczna (ESA).
- 27 lipca na terenie Polski można było zobaczyć dwa niezwykłe zjawiska astronomiczne: najdłuższe w tym stuleciu całkowite zaćmienie Księżyca i opozycję Marsa.
SIERPIEŃ
- Prezydent Andrzej Duda podpisał 1 sierpnia ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz przepisy ją wprowadzające.
- 12 sierpnia wystartowała sonda kosmiczna Parker Solar Probe. Ma ona zbadać Słońce z rekordowo bliskiej odległości.
WRZESIEŃ
- W dniach 14-16 września w Starachowicach (woj. świętokrzyskie) odbyła się czwarta edycja European Rover Challenge - jednych z największych na świecie międzynarodowych zawodów robotyczno-kosmicznych, w których rywalizują ze sobą konstruktorzy łazików marsjańskich. Zawody wygrała drużyna "Impuls" z Politechniki Świętokrzyskiej w Kielcach.
PAŹDZIERNIK
- 1 października weszła w życie ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (tzw. Konstytucja dla Nauki) - całościowa reforma szkolnictwa wyższego.
- Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii zdobyli James P. Allison i Tasuku Honjo za "odkrycie terapii przeciwnowotworowej poprzez hamowanie negatywnej regulacji immunologicznej". Ich odkrycia pozwoliły na leczenie nowotworów w całkowicie nowy sposób.
- Nobla w dziedzinie fizyki otrzymali Arthur Ashkin, Gerard Mourou i Donna Strickland - za przełomowe wynalazki z zakresu fizyki laserów. Głośna była zwłaszcza wygrana Strickland - która jest zaledwie trzecią kobietą-laureatką Nagrody Nobla z fizyki - po Marii Skłodowskiej-Curie w 1903 r. i Marii Goeppert-Mayer w 1963 r.
- Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii zdobyli Frances H. Arnold, George P. Smith i Sir Gregory P. Winter. Badaczy doceniono za wykorzystanie mechanizmów ewolucyjnych do wytwarzania białek.
- Najstarsze szczątki człowieka na terenie Polski mają ponad 100 tys. lat. Są to kości dłoni należące do neandertalskiego dziecka, które zostały przetrawione przez dużego ptaka. Szczątki znaleziono w Jaskini Ciemnej (woj. małopolskie).
LISTOPAD
- Polscy badacze na łamach „Science” poinformowali, że największy znany dotąd gad ssakokształtny, Lisiowicia bojani, żył na terenie Śląska ok. 210 mln lat temu. Pod względem masy i gabarytów blisko mu było do słoni.
- 26 listopada na powierzchni Marsa wylądowała bezzałogowa sonda InSight, wysłana przez amerykańską agencję kosmiczną NASA. Ma ona po raz pierwszy w historii dokładnie zbadać wnętrze Czerwonej Planety. Na Marsa trafił m.in. instrument Kret HP3 - próbnik służący do pomiaru strumienia ciepła z wnętrza planety - którego najważniejsze elementy wykonali Polacy.
- 26 listopada He Jiankui, badacz z Południowochińskiego Uniwersytetu Nauki i Technologii w Shenzhen poinformował, że w Chinach urodziły się pierwsze na świecie dzieci, których geny zostały zmodyfikowane techniką CRISPR.
GRUDZIEŃ
- 3 grudnia z bazy Vandenberg w Stanach Zjednoczonych wystartowała rakieta Falcon 9, na której pokładzie znalazł się satelita PW-Sat2, skonstruowany przez studentów Politechniki Warszawskiej. To czwarty polski satelita w kosmosie, a drugi zbudowany na PW.
Po raz 27. wręczono Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (FNP). Tegorocznymi laureatami zostali profesorowie: Andrzej Dziembowski, Andrzej Gałęski, Krzysztof Pachucki oraz Timothy Snyder.
(pap)
Na zdjęciu: Falcon 9
Fot. Twitter/SpaceX
