„Mniejszości” („Minderheiten”) – taki ma tytuł „Jahrbuch Polen 2016” („Rocznik Polska 2016”), wydawnictwo Niemieckiego Instytutu Spraw Polskich w Darmstadt (Deutsches Polen-Institut Darmstadt).
ROCZNIKI poświęcone Polsce instytut, założony w 1980 roku z inicjatywy niezrównanego tłumacza Carla Dedeciusa (1921-2016), a prowadzony od roku 1999 przez prof. Dietera Bingena, publikuje od dwudziestu siedmiu lat. Najnowszy, który ukazał się pod redakcją dr. Andrzeja Kaluzy i Benjamina Voelkela, poświęcony jest mniejszościom narodowym i etnicznym w Polsce. Gromadzi eseje i artykuły autorów z Polski i Niemiec, w tym przedstawicieli mniejszości żyjących w Polsce. Przedrukowuje też kilka istotnych rozmów, jak rozmowa Basila Kerskiego i Andrzeja St. Kowalczyka z prof. Bohdanem Osadczukiem o stosunkach polsko-ukraińskich oraz Ireny Wiszniewskiej z Bellą Szwarcmann-Czarnotą o dziejach jej żydowskiej rodziny od lat przedwojennych po współczesne. Obie rozmowy przywołują sprawy najtrudniejsze, jak m.in. działalność Ukraińskiej Powstańczej Armii i akcja „Wisła” (rozmowa z prof. Osadczukiem) czy pogrom kielecki i rok 1968 (rozmowa z Bellą Szwarcmann-Czarnotą).
Tom otwierają syntetyczne artykuły historyków. Hans-Jürgen Bömelburg pisze o pluralistycznym i wielokulturowym dziedzictwie Polski. Nawiązując do Rzeczpospolitej Obojga Narodów podkreśla, że tradycja tolerancji wobec mniejszości jest w dziejach Polski historycznie znacznie starsza, dłuższa i silniejsza niż w kulturze niemieckiej. Polska przez wieki była krajem wielonarodowym i multikulturowym. Przede wszystkim druga wojna światowa, jak też wydarzenie późniejsze spowodowały, że jest dziś państwem homoetnicznym, z niewielkim odsetkiem mniejszości (1,5 proc. ogółu mieszkańców). Według Jana Sowy do takiej sytuacji doprowadzili Hitler i Stalin, dwaj najwięksi wrogowie, jakich kiedykolwiek miał naród polski. Bömelburg, pisząc m.in. o wielowiekowej historii polskich Tatarów i muzułmanów, pyta: czy historyczne doświadczenia ich współistnienia z Polakami mogłyby w jakiś sposób wpłynąć na stosunek współczesnych Polaków do uciekinierów z Bliskiego Wschodu?
Rocznik jest ogromnie bogaty. Są w nim artykuły o polskim prawie dotyczącym mniejszości, o ich życiu i problemach. Przegląd mniejszości dają Andrzej Kaluza i Peter Oliver Loew. Są artykuły o mniejszościach etnicznych, jak Górnoślązacy. Śląsk pokazywany jest zresztą jako wyjątkowo różnorodny region wielokulturowy. Panoramę dopełniają artykuły o odżywaniu poczucia identyfikacji narodowej wśród mniejszości. W czasach Polski Ludowej niejednokrotnie oskarżano je o współodpowiedzialność za klęski Polaków, a oficjalnym ideałem było wówczas państwo jednonarodowe. Brak znaczących grup mniejszości uważano za polityczny sukces.
„Jahrbuch Polen 2016” przynosi również artykuł o sytuacji Polaków, którzy mieszkają w krajach z Polską sąsiadujących. Bardzo interesujące są dwa reportaże Matthiasa Kneipa z podróży po wschodniej i zachodniej Polsce i spotkaniach z życiem i kulturą mniejszości narodowych.
Rocznik wpisuje się w nurt europejskiej dyskusji o miejscu i roli mniejszości narodowych, etnicznych, religijnych, wywołanej kryzysem emigracyjnym i narastającą w Europie falą ksenofobii i nacjonalizmów. Bezcenne jest, że niemieckiemu czytelnikowi kompetentnie prezentuje w tych sprawach historyczną i współczesną specyfikę Polski.
(b.t.)
