To właśnie w Wittenberdze 31 października 1517 r. Marcin Luter, zbuntowany augustianin i katolicki teolog (dokładniej doktor teologii po studiach w Rzymie), ogłosił 95 tez przeciw ustanowionemu przez papieża handlowi odpustami, który przynosił wówczas Kościołowi bajeczne dochody. Bunt Lutra przeciw komercjalizacji Kościoła, którego echa szybko rozprzestrzeniły się po całych Niemczech i Europie, pogłębiony wkrótce kolejnymi krytycznymi jego wystąpieniami, zaczął reformację, doprowadził do rozpadu Kościoła zachodniego i głęboko przemienił Europę.
Buntownik z Wittenbergi nigdy nie był na północy Europy, jednak protestantyzm szybko się tu zadomowił. Stało się tak m.in. dzięki Christianowi III, królowi Danii i Norwegii, który uważał się za przyjaciela Lutra, a przede wszystkim dzięki Johannowi Bugenhagenowi, wolinianinowi z urodzenia, norbertaninowi z Trzebiatowa, doktorowi teologii i autorowi kroniki „Pomerania”, a w końcu uczniowi i przyjacielowi Lutra. Gdy napisał swoją kronikę, nazwano go doctorem Pomeranusem, a skutkiem swoich działań późniejszych zyskał określenie ojca reformacji w Brunszwiku, Lubece, Hamburgu, królestwie Danii i Księstwie Pomorskim. To on do luteranizmu przekonał książąt Pomorza i sejm stanów pomorskim w Trzebiatowie (1534).
* * *
500-lecie reformacji to uroczystości religijne, w tym ekumeniczne, ale też wiele przedsięwzięć pokazujących społeczne i kulturowe aspekty religijności. Jednym z nich będzie wystawa „Północ Lutra” („Luthers Norden”), która 14 maja zostanie otwarta w Muzeum Pomorskim w Greifswaldzie, a którą przygotowuje tamtejsze muzeum i Muzeum Sztuki i Historii Kultury Szlezwika-Holsztynu znajdujące się na zamku Gottorf, dawnej siedzibie książąt Holsztyna.
W Greifswaldzie będzie prezentowana do 9 października. Pokaże drogi reformacji w północnej Europie, jej twórców, wydarzenia polityczne i społeczne z nią związane w Danii, Szlezwiku-Holsztynie, Meklemburgii i na Pomorzu. Zaprezentowane zostaną unikatowe przedmioty codziennego użytku z początków reformacji, rękopisy i obrazy pochodzące z muzeów w Greifswaldzie, Gottorf, Danii, innych państwach. Twórcy ekspozycji zapowiadają, że została pomyślana nowocześnie, z wykorzystaniem nowych mediów, co do muzeum i prezentowanego problemu ma przyciągnąć młodzież.
– Nie robimy wystawy dla pokolenia 60+ – tłumaczy dyrektor muzeum w Greifswaldzie Uwe Schröder.
Kuratorka Uta Kuhl podkreśla, że nie będzie to wystawa o Lutrze, lecz protestantyzmie jako zjawisku historyczno-kulturowym. Mówi: – Daleko odeszliśmy od XIX-wiecznej narracji historycznej nacechowanej konfesyjnością.
* * *
W oficjalnych wystąpieniach można przeczytać, że charakterystyczne dla jubileuszu reformacji jest minimalizowanie przypominania przeszłości (chociaż już rok temu ostro rozprawiano się w debatach z antysemityzmem Lutra) na rzecz projektowania przyszłości. Uwidoczniono to m.in. w perswazyjnym logo i haśle jubileuszu, a mianowicie 500+.
Jednym z ważnych jubileuszowych przedsięwzięć Kościołów północnych Niemiec i Danii będzie rejs trójmasztowca „Artemis” nazwanego Nordkirchenschiff. W ciągu czterech tygodni odwiedzi on trzynaście nadbałtyckich okręgów Kościoła luterańskiego. Wszystkie są dostępne od strony Bałtyku.
Rejs zacznie się 29 czerwca w Stralsundzie uroczystym nabożeństwem w porcie. W całym mieście odbędą się liczne spotkania jubileuszowe, a punktem kulminacyjnym ma być prapremiera widowiska muzycznego „Bugenhagen”. Żaglowiec popłynie następnie do meklemburskiego Wismaru, a potem m.in. do Lubeki, Sønderborga (Dania), Flensburga, Kilonii, Husum, Hamburga.
* * *
Z okazji jubileuszu niemiecki Kościół Północny opublikował humorystyczny komiks o życiu Johannesa Bugenhagena (rysunki: Johannes Saurer, tekst: Ulrike Albers). Książka pokazuje jego dzieciństwo w Wolinie, studia w Greifswaldzie, lata w Trzebiatowie, podróże, przyjaciół, działalność.
Bugehnagen przez 36 lat był rektorem szkoły zakonnej w Trzebiatowie. Gdy poznał nauki Lutra, pojechał do niego, by znów studiować. Był potem jego przyjacielem i nawet dawał mu ślub.
Hans-Jürgen Abromeit, biskup Luterańskiego Kościoła Północnych Niemiec, który komiks ocenił wysoko, tak mówi o Bugehagenie: – Z jednej strony dokładnie wiedział, czego chce, i wziął swoje życie w swoje ręce, a z drugiej widać, że musiał mieć wielkie, prawie dziecięce zaufanie do Boga. Kiedy zorientował się, że z Marcinem Lutrem może zacząć coś nowego i że będzie w tym ręka Boga, opuścił spokojną posadę rektora w Trzebiatowie i jako student Lutra i Melanchtona zaczął wszystko od nowa.
* * *
Również w Szczecinie i regionie są i będą organizowane spotkania związane z 500-leciem reformacji, choć – co zrozumiałe – znacznie skromniejsze niż za miedzą. O jej wpływie na dzieje Pomorza Zachodniego będzie się mówić m.in. podczas kolejnej debaty w popularnym cyklu Szczecińskie Wtorki (16 maja w ProMedia).
Paweł MALIŃSKI
