Czasownik ubrać, ubierać ma trzy znaczenia. Pierwsze to ‘wkładać na kogoś lub na coś ubranie, buty, nakrycie głowy’. Ubieramy więc na przykład dziecko, bo zwykle samo nie umie. Ubieramy siebie. Możemy ubrać lalkę albo manekin na wystawę. O wybrednych ludziach mówi się, że lepiej go ubierać niż karmić.
Drugie znaczenie czasownika ubrać to ‘kupować, szyć komuś ubranie’: Ubierał żonę w najwykwintniejszych sklepach, Ubierała się u najlepszych krawców. Czasem używamy tego wyrazu w znaczeniu ‘przystroić, zdobić’, np. choinkę: W naszym domu dzieci ubierają choinkę. Można również ubrać ciasto, na przykład wielkanocny mazurek ubieramy migdałami i kandyzowanymi owocami. Słowa ubrać można też użyć w znaczeniu przenośnym. Mówimy na przykład, że ktoś ubrał swoje myśli w słowa, co oznacza, że je wyraził, wypowiedział.
Czy można ubrać kurtkę, sukienkę, płaszcz albo buty? W połączeniach z nazwami garderoby używa się innych czasowników: włóż, nałóż, załóż: Włóż buty, Nałóż sukienkę, Załóż perły. Można też powiedzieć: Ubierz się w ten nowy sweter, Ubieram się w płaszcz. Trzeba jednak dodać, że czasownik załóż w kontekście ubierania się jest najmniej trafny. W słownikach poprawnej polszczyzny połączenie załóż płaszcz uznane jest wręcz niepoprawne, bo założyć można konto, firmę, plombę w zębie, nogę na nogę itp., ale nie ubranie. Wydaje mi się jednak, że jest to zbyt rygorystyczna ocena, której współcześnie raczej nie da się obronić.
Mamy więc sporo możliwości, by nazwać czynność ‘nakładania czegoś na siebie’: trzy czasowniki: włożyć, nałożyć, założyć i konstrukcję zaimkowo-przyimkową: ubrać się w coś. Mimo tego bogactwa coraz powszechniejsze stają się połączenia: ubierz czapkę, ubierz buty. Jest to małopolski regionalizm powstały pod wpływem języka niemieckiego. Formy regionalne są poprawne regionalnie, więc kuzynka z Krakowa może swojej córce powiedzieć: Ubierz płaszcz, bo robi się chłodno. W języku ogólnym, ponadregionalnym, połączenie ubierz płaszcz nie jest akceptowane.
Co jednak w sytuacji, gdy konstrukcja ubierz + nazwy garderoby się rozpowszechni? O tym będziemy myśleć, gdy stanie się codziennością. Na razie nie jest, na co wskazują różnorodne teksty zgromadzone w Narodowym Korpusie Języka Polskiego. Notuje ją „Wielki słownik języka polskiego” PAN (dostępny w internecie) jednak z zastrzeżeniem, że jest ona kwestionowana.
Jeśli więc możemy powiedzieć: ubierać się w nową sukienkę, wkładać buty, nakładać płaszcz, a jeszcze dodamy do tego podobnie zbudowane zakładać, to nie ma co ulegać tym, który tylko „ubierają płaszcz”, „ubierają buty”, „ubierają sukienkę”. Warto korzystać bogactwa form słownych, bo im więcej mamy słów, tym bogatszy jest nasz świat!
Ewa Kołodziejek
