Obecność w polskim życiu publicznym osób przybyłych z Ukrainy stawia pytanie o to, jak zapisywać ich imiona i nazwiska. Nie jest to sprawa prosta, bo nasze alfabety bardzo się różnią. Alfabet ukraiński to cyrylica, oparta na alfabecie greckim, w Polsce zaś używamy pisma łacińskiego, tzw. łacinki.
Ukraińskie imiona i nazwiska możemy przenosić na grunt polszczyzny w dwojaki sposób. Pierwszy to transkrypcja, czyli pisownia fonetyczna, polegająca na możliwie wiernym zastępowaniu dźwięków mowy oznaczanych za pomocą jednego alfabetu znakami innego alfabetu. Można powiedzieć, że transkrypcja to naśladowanie dźwięków oddanych innym alfabetem. Drugi sposób to transliteracja, czyli zastępowanie liter jednego alfabetu literami drugiego alfabetu, często ze specyficznymi znakami.
Gdy zajrzymy do zasady 78. w „Wielkim słowniku ortograficznym PWN” pod red. E. Polańskiego (2018), to w szczegółowej tabeli znajdziemy wszystkie wskazówki, jak zapisać w obu systemach poszczególne litery. Na przykład ukraińskie Є, е w transliteracji oddajemy jako Ê, ê, a w transkrypcji jako Je, je, e, ie w zależności od tego, w jakiej pozycji i po jakiej głosce owo ukraińskie Є, е stoi. Zgodnie z zasadami transkrypcji ukraińską literę Л przed literami a i e zapisujemy jako Ł: Łarysa, Łesia, Ołena, a zgodnie z zasadami transliteracji ta sama litera Л to zawsze L: Larisa, Lesâ, Olena.
Tyle reguły przenoszenia zapisu w cyrylicy na pisownię łacinką. W praktyce jednak sytuacja jest znacznie bardziej skomplikowana. W dokumentach oficjalnych stosuje się transliterację, bo tylko na jej podstawie można odtworzyć oryginalny zapis nazwiska. Jednak, jak przyznają sami tłumacze, różne są zasady przyjęte w Ukrainie, w Polsce i w innych krajach Unii Europejskiej. Na stronie www.ukrainski.info podane są na przykład trzy możliwości transliteracji nazwiska ukraińskiego Яценій Шевченко: Yatsenii Shevchenko – obowiązująca wersja, Jacenij Szewczenko – polska transliteracja, Yatseniy Shevchenko – wariant w starych paszportach ukraińskich.
Podobną opinię sformułowano w poradni językowej PWN: „Zasady transliteracji cyrylicy na alfabet łaciński w paszportach ukraińskich zmieniały się kilkakrotnie na przestrzeni minionych dwudziestu paru lat. Skutek tego jest taki, że osoby o takim samym imieniu i/lub nazwisku – w zależności od czasu, kiedy wyrabiały paszport – mają różne brzmienie formy transliterowanej na łacinkę, np. Mykhaylo bądź Mykhailo (oryginalnie: Михайло), Nataliya bądź Nataliia (oryginalnie: Наталія). (…) Obecnie obywatel Ukrainy, wypełniając w Polsce dokumenty wymagające podania imienia i nazwiska (…) posługuje się łacińską transliteracją ze swego paszportu, np. Возняк posługuje się formą Voznyak”. Obywatele polscy należący do mniejszości ukraińskiej, mogą w większym stopniu spolszczać formę swojego nazwiska, np. nazwisko Возняк otrzyma formę Wozniak.
Nazwy ukraińskie, z którymi obcujemy od dawna, np. Charków, Kijów, Krzywy Róg, Żytomierz, zapisujemy w postaci spolszczonej. Natomiast nowe dla nas nazwy poddajemy transliteracji, opierając się na polskich zasadach pisowni. To nie jest łatwe, ale już wiemy, gdzie szukać podpowiedzi.
Ewa Kołodziejek
