Takie pytanie zadała mi znajoma osoba: „Brzozdowce to miejscowość w Ukrainie, w okolicach Lwowa. Interesuje mnie, czy jej mieszkańcy to brzozdowianie, czy – jak niektórzy mówią i piszą – brzozdowiczanie. Mieszkańcy, którzy przybyli do Polski w 1945 roku, mówią o sobie brzozdowianie. I bardzo razi ich ta druga forma”.
Tworzenie nazw mieszkańców jest i łatwe, i trudne. Łatwe, bo zwykle wiemy, jakie cząstki wyrazowe budują te nazwy. Najczęstsze są cząstki -anin i -anka: szczecinianin i szczecinianka, łowiczanin i łowiczanka, gdańszczanin i gdańszczanka, kostomłocianin i kostomłocianka.
Od niektórych nazw miejscowych możemy tworzyć nazwy mieszkańców za pomocą cząstki -ak, na przykład lwowiak, szczeciniak, wrocławiak. Mają one jednak charakter potoczny. Tylko nazwy poznaniak, warszawiak czy krakowiak pojawiają się w kontekstach neutralnych. Są to jednak wyjątki od zasady ogólnej. Rzadziej tworzy się nazwy mieszkańców za pomocą cząstki -czyk, głównie od nazw miast obcych: berlińczyk, dublińczyk, a z polskich: zakopiańczyk, malborczyk (choć i forma malborczanin jest w użyciu).
Więc skoro jest łatwo utworzyć nazwę mieszkańca, to dlaczego jest tak trudno? I skąd są te wszystkie wątpliwości i spory? Stąd, że to nie przyrostek sprawia trudność w tworzeniu nazwy, tylko głoski, które wymieniają się w podstawie słowotwórczej. W nazwie szczecinianin jedyną zmianą w podstawie szczecin- jest miękkość końcowej głoski n, czego zwykle nie zauważamy. Ażeby utworzyć nazwę gdańszczanin, musimy w podstawie gdańsk- wymienić głoskę s na sz, a głoskę k na cz. W nazwie kostomłocianin pochodzącej od nazwy Kostomłoty w podstawie słowotwórczej wymieniamy t na ć. Jeszcze trudniej jest utworzyć nazwę mieszkańców Szczecinka: szczecinczanin i szczecinczanka. Musimy bowiem wymienić tu głoskę k na cz i uwzględnić ruchomość samogłoski e.
Wróćmy do nazwy Brzozdowce. Kto w nich mieszka? Czy brzozdowianie, jak chcą mieszkańcy, czy brzozdowiczanie – jak piszą dziennikarze? Żadna z tych form nie jest zbudowana właściwie. W formie brzozowianie umknęła gdzieś istotna głoska c, bo brzozdowianin to mieszkaniec Brzozdowa, nie Brzozdowiec. Natomiast forma brzozdowiczanie zawiera sylabę -wi-, której nie ma w podstawie słowotwórczej.
Jak więc zbudować poprawnie te nazwy? W podstawie brzozdowc- wymieniamy głoskę c na cz i dodajemy cząstki -anin i -anka: brzozdowczanin, brzozdowczanka. Według tego samego schematu tworzymy nazwy mieszkańców od innych podobnie zbudowanych nazw miejscowych: od Żurawce – żurawczanin i żurawczanka, od Minkowce – minkowczanin, minkowczanka, od Kuńkowce – kuńkowczanin i kuńkowczanka.
Zainteresowanym czytelnikom polecam bardzo ciekawy „Słownik nazw miejscowości i mieszkańców z odmianą i poradami językowymi”, wydany w 2007 roku przez PWN.
Ewa Kołodziejek
