Odpowiedź na tytułowe pytanie nie jest łatwa, bo wzorów odmiany nazwisk jest dużo, a ich opanowanie przysparza wielu osobom sporo trudności. O nazwiska często pytają korespondenci poradni językowej.
Pyta pan Bartosz, pracownik urzędu i jednocześnie nasz student: „Na zajęciach z kultury języka polskiego wykładowca zachęcał, żeby urzędnicy odmieniali nazwiska w dokumentach i pismach. Piszę właśnie w tej sprawie, bo mieliśmy w urzędzie żywą dyskusję o odmianie nazwiska Chłopek. Moim zdaniem w odniesieniu do mężczyzn odmiana jest możliwa. Myślę, że podobnie jest z nazwiskiem Kłopotek. Nie wiem, czy przykład zawodnika i rapera o pseudonimie Popek jest tu prawidłowy. Proszę o odpowiedź i podpowiedź gdzie szukać wyjaśnienia odmiany nazwisk na przyszłość, ponieważ ciągle wysyłamy do mieszkańców jakieś pisma”.
Cieszymy się, że nasze nauki nie idą w las i że studenci starają się stosować je w praktyce. Wiem też, że jest im trudno, bo opór przed odmianą nazwisk jest naprawdę duży. Pan Bartosz dobrze zapamiętał, że nazwisko Chłopek odmienia się tak samo jak nazwisko Kłopotek czy pseudonim Popek, a wszystkie zachowują się jak rzeczownik pospolity kotek: Chłopka, Chłopkowi, z Chłopkiem, o Chłopku (kotka, kotkowi, z kotkiem, o kotku).
Z podobnym kłopotem boryka się pani Justyna: „Mam problem z odmianą nazwiska męskiego Czerniec. Jaka forma będzie poprawna: zapraszam pana Czerńca, czy zapraszam pana Czernieca?”. W odmianie nazwiska Czerniec, podobnie jak w nazwisku Chłopek, „e” jest ruchome, więc odmieniamy je tak: Czerniec, Czerńca, Czerńcowi, z Czerńcem, o Czerńcu. Jednak mankamentem tej odmiany jest trudna do wymówienia zbitka głosek -rńc-, dlatego aprobowana jest także odmiana z unieruchomionym „e”: Czernieca, Czerniecowi, z Czerniecem. O wzorcu odmiany decyduje właściciel nazwiska, więc można by go o to zapytać.
Sporo wątpliwości powodują także formy nazwisk w liczbie mnogiej. Pisze o tym pani Beata: „Niedawno zostałam pouczona o błędnej odmianie nazwiska na zaproszeniu ślubnym. Siostra narzeczonego poczuła się dotknięta tym, że pozwoliłam sobie odmienić nazwisko Gałus. W liczbie mnogiej brzmiało ono Gałusów. Czy popełniłam błąd? Proszę też o pomoc w odmianie nazwiska Kubik. Czy w liczbie mnogiej nie powinno ono brzmieć Kubików? Czy można traktować nazwiska wedle własnego widzimisię?”.
Nie można! Nazwiska Gałus i Kubik w mianowniku liczby mnogiej przybierają formy Gałusowie, Kubikowie, a w dopełniaczu Gałusów, Kubików. Podobnie jest z nazwiskami, o które pyta pani Krystyna: „Proszę o potwierdzenie, że dobrze odmieniam nazwiska, bo trudno jest mi przekonać osoby, które tych nazwisk używają: Galant, państwo Galantowie, idę do państwa Galantów i Bajwoł, w liczbie mnogiej państwo Bajwołowie. Czy dobrze myślę?”.
Oczywiście! Obie panie mają rację! Nieodmienianie nazwisk w zaproszeniach i w innych tekstach jest po prostu błędem i nikt nie ma prawa od nas żądać, byśmy taki błąd popełniali. Każdy z nas jest właścicielem nazwiska w mianowniku, w pozostałych przypadkach rządzi nim gramatyka!
Ewa Kołodziejek
